Afbeelding 1. Pinus pinaster
Pycnogenol is een gestandaardiseerd schorsextract van de zeeden (Pinus pinaster), afkomstig uit het grootste aangeplante natuurpark van Europa, Les Landes de Gascogne in Frankrijk. Dennen worden van oudsher ook wel aangeduid als pijnbomen vandaar dat men pycnogenol ook wel pijnboomschorsextract noemt. Pycnogenol bevat een uniek complex van wateroplosbare polyfenolen, grofweg onderverdeeld in monomeren (catechine, epicatechine, taxifolin), oligomere proanthocyanidines (OPC), polymere proanthocyanidines en organische zuren (waaronder ferulazuur, kaneelzuur en koffiezuur) met uiteenlopende biologische en klinische effecten. Het extract is gestandaardiseerd op 65- 75% proanthocyanidines, het meeste daarvan is OPC (met name dimeren van catechine en epicatechine).(1) De bioactieve bestanddelen van pycnogenol worden na inname snel opgenomen, hebben een hoge biologische beschikbaarheid en versterken elkaars werking (synergie).(1) Al ruim 40 jaar is pycnogenol onderwerp van wetenschappelijke (preklinische en klinische) studies, hetgeen heeft geleid tot meer dan 300 wetenschappelijke publicaties over dit specifieke voedingssupplement.
Pycnogenol heeft diverse biologische effecten. Op de eerste plaats is pycnogenol een uitstekende antioxidant en vrijeradicalenvanger (van zuurstof- en stikstofradicalen).( 1-3) Daarnaast ondersteunt pycnogenol de activiteit en recycling van andere antioxidanten zoals vitamine C en vitamine E (synergie).(3) Pycnogenol heeft ook een gunstige invloed op het cellulaire antioxidantsysteem (stijging glutathion en antioxidantenzymen) door beïnvloeding van de expressie van genen die worden gereguleerd door de redoxstatus (de balans tussen oxidanten en antioxidanten).(1) Biomoleculen zoals eiwitten worden door pycnogenol beschermt tegen oxidatieve beschadiging. Pycnogenol beschermt zenuwcellen tegen β-amyloïd- en glutamaatgeïnduceerde toxiciteit.(4) Dierstudies laten onder meer zien dat pycnogenol de nieren beschermt tegen, door ischemiereperfusie veroorzaakte, oxidatieve stress en de lever tegen oxidatieve beschadiging door koolstoftetrachloride (tetra) of nietalcoholische steatohepatitis.(5-7) Bij rokers leidt suppletie met 50 mg pycnogenol per dag tot significante afname van oxidatieve stress.(8) In een pilotstudie met kinderen met de ziekte van Crohn zorgde pycnogenolsuppletie (2 mg/kg/dag) voor verlaging van oxidatieve stress, een belangrijke factor in de pathogenese van de ontstekingsziekte.(9) Andere belangrijke biologische effecten kunnen tot stand komen doordat pycnogenol bindt aan specifieke eiwitten en daarmee de structuur en functie van deze eiwitten verandert.(1)
In diverse in-vitro en in-vivo studies is vastgesteld dat pycnogenol een ontstekingsremmende activiteit bezit.(3) Ontstekingsremming is mede het gevolg van verlaging van oxidatieve stress en remming van de genexpressie van het eiwit NF-kB (nuclear factor kappa B), een transcriptiefactor die een centrale rol speelt in ontstekingsprocessen.( 1,2,10) Daarnaast remt pycnogenol de activiteit van AP-1 (activator protein-1), een transcriptiefactor die ook bij ontstekingen betrokken is.(3) Verlaging van de activiteit van NF-kB en AP-1 zorgt voor daling van de genexpressie van pro-inflammatoire cytokines (waaronder interleukine-1β), leukotriënen en adhesiemoleculen. Bij gezonde proefpersonen is vastgesteld dat pycnogenol de productie van ontstekingsbevorderende eicosanoïden verlaagt door remming van de enzymen PLA2 (fosfolipase A2), 5-LOX (5-lipoxygenase) en COX-2 (cyclo-oxygenase-2).(3,11) In onderzoek met astmapatiënten verlaagde pycnogenol de concentratie leukotriënen in urine en serum met afname van klachten en verbetering van de longfunctie.(3,12,13) In-vitro en dierstudies laten zien dat pycnogenol (IgE-gemedieerde) allergische reacties tegengaat door remming van NFkB activering en het tegengaan van afgifte van histamine en pro-inflammatoire cytokines door geactiveerde mestcellen.(3,14,15) Pycnogenol remt de histamine-afgifte daarbij even goed als natriumchromoglicaat.( 15) In een diermodel voor veroudering remde pycnogenol achteruitgang van immuunsysteem en bloedaanmaak.(16) Pycnogenol heeft ontstekingsremmende en immunomodulerende effecten bij de mens in doseringen vanaf 50-100 mg per dag.
Pycnogenol remt het enzym α-glucosidase, waardoor complexe koolhydraten in het maagdarmkanaal minder snel afgebroken worden en de postprandiale bloedglucosespiegel (na de maaltijd) minder snel stijgt.(4) Pycnogenol helpt daarmee hoge pieken in de bloedglucosespiegel te voorkomen, van belang bij mensen met (aanleg voor) metabool syndroom en/of diabetes type 2. Pycnogenol is een krachtiger α-glucosidaseremmer dan acarbose, een regulier oraal antidiabeticum.(25)
Pycnogenol remt in-vitro de groei en aanhechting aan maagepitheel van Helicobacter pylori, de bacterie die zweren in maag en twaalfvingerige darm veroorzaakt.(26) Daarnaast heeft pycnogenol (in-vitro) antimicrobiële activiteit tegen grampositieve en gramnegatieve bacteriën (waaronder Staphylococcus aureus, Salmonella, E.coli, Klebsiella pneumoniae, Campylobacter), virussen (HIV-1, hepatitis C virus), Candida albicans en Aspergillus oryzae.(3,27,28) In een placebogecontroleerde studie is aangetoond dat geregeld gebruik van kauwgom met pycnogenol (6x5 mg per dag) bloedend tandvlees significant tegengaat en de vorming van tandplaque remt.(29) Welke bestanddelen in pycnogenol verantwoordelijk zijn voor de antimicrobiële effecten is nog niet goed onderzocht. Van organische zuren zoals galluszuur, koffiezuur en ferulazuur, die in pycnogenol voorkomen, is al wel bekend dat ze krachtige (in-vitro) antibacteriële en antivirale eigenschappen bezitten.(1)
Afbeelding 2. Spataderen
In diverse klinische studies is aangetoond dat pycnogenol de bloeddruk significant verlaagt bij mensen met (essentiële) hypertensie door verbetering van de endotheelafhankelijke vaatverwijding.(4,19,42-44) In een dosis van 150-200 mg/dag verlaagt pycnogenol de systolische en diastolische bloeddruk met gemiddeld 7,2 en 1,8 mm Hg.(19,42,43) Ook beschermt pycnogenol de bloedvaten tegen oxidatieve beschadiging, onafhankelijk van het effect op de bloeddruk.(45) In een placebogecontroleerde klinische studie hadden proefpersonen die nifedipine (een calciumantagonist) tegen hypertensie gebruikten, baat bij aanvullende suppletie met pycnogenol (100 mg/dag gedurende 12 weken).(19) Ze konden de dosis nifedipine verlagen en bijna 60% van de proefpersonen had nog maar de helft van de oorspronkelijke dosis nifedipine nodig. De endotheelfunctie was significant verbeterd, met daling van (vaatvernauwende) endotheline-1 en stijging van (vaatverwijdende) NO en prostacycline. Reguliere bloeddrukverlagers zoals calciumantagonisten en ACEremmers kunnen oedeem veroorzaken. Een Italiaanse klinische studie toonde aan dat pycnogenol (3x50 mg/dag) oedeem van de enkel/voet door gebruik van deze medicijnen zeer effectief onder controle brengt.(22) Pycnogenol beschermt de nieren bij hypertensie en zorgt voor een betere weefselperfusie.(4,44,46) De helft van 55 proefpersonen met hypertensie en de eerste tekenen van achteruitgang van de nierfunctie (stijging serumcreatininespiegel, microalbuminurie) nam gedurende 6 maanden alleen de ACE-remmer ramipril (10 mg/dag) in, de andere helft nam er ook pycnogenol bij (150 mg/dag).(44) De combinatie van pycnogenol en ramipril zorgde voor een aanmerkelijk grotere daling van albumineverlies met de urine dan ramipril alleen; ook daalden de creatinine en CRP-spiegels in bloed sterker en trad meer verbetering op van de doorbloeding van de niercortex. Ramipril verlaagde de systolische en diastolische bloeddruk; aanvullende suppletie met pycnogenol verlaagde de diastolische bloeddruk verder.
Pycnogenol beschermt de bloedvaten en draagt bij aan de preventie van atherosclerose door het tegengaan van oxidatieve stress en het verbeteren van endotheelafhankelijke vaatverwijding.(3) Het vermogen van pycnogenol om NF-kB activering te remmen, evenals de expressie van VCAM-1 (vascular cell adhesion molecule-1), ICAM- 1 (intercellular adhesion molecule-1), ADRP (adipose differentiation-related protein) en ontstekingsbevorderende cytokines, suggereert dat pycnogenol atherosclerose tegengaat.(3,47) Er zijn aanwijzingen dat pycnogenol een gunstige invloed heeft op de bloedlipiden (verlaging LDL-cholesterol, stijging HDL-cholesterol), maar een systematische review en meta-analyse concludeert dat het bewijs daarvoor vooralsnog onvoldoende is.(48-50) Bij 23 patiënten met kransvatziekte is in een placebogecontroleerde kruisproef vastgesteld, dat pycnogenol (200 mg/dag gedurende 8 weken) zorgt voor significante verbetering van endotheelafhankelijke vaatverwijding, mede door afname van oxidatieve stress.(51) Verbetering van de endotheelfunctie remt progressie van atherosclerose en de overgang van stabiele naar instabiele kransvatziekte. Bij proefpersonen met (asymptomatische) arteriële plaques in de hals- of dijslagader zorgde pycnogenolsuppletie (100 mg/ dag) voor significante remming van atherosclerose en van progressie naar klinische (symptomatische) atherosclerose, met name in combinatie met een gotu kolaextract (Centella asiatica).(52)
Bij patiënten (54-68 jaar) met (stabiel) hartfalen (New York Heart Association functionele klasse II/III) is in een 12 weken durende studie gekeken naar de effecten van aanvullende behandeling met pycnogenol (105 mg/dag) en co-enzym Q10 (350 mg/dag) op functionele parameters zoals ejectiefractie (spierkracht van het hart), uithoudingsvermogen en distaal oedeem.(53) Resultaat van suppletie was significante daling van de systolische en diastolische bloeddruk, hartritme en ademhalingssnelheid, stijging van de ejectiefractie (percentage dat uitdrukt hoeveel bloed er bij het samentrekken van de hartspier uit de linker- of de rechterkamer wordt geperst) met 22,4% (tegenover 4% in de controlegroep), toename van de loopafstand op een loopband met een factor 3,3 en significante afname van distaal oedeem. De conclusie van de studie is dat suppletie met pycnogenol en co-enzym Q10 een zinvolle aanvullende behandeling is voor patiënten met hartfalen.(53)
Drie placebogecontroleerde klinische studies van goede kwaliteit hebben aangetoond dat pycnogenol (100-150 mg/ dag) helpt tegen osteoartritis; gewrichtspijn daalde met 40-55% en gewrichtsstijfheid met 35-53%, terwijl de mobiliteit verbeterde met 22-56%.(18,59,60) De grootste dubbelblinde, placebogecontroleerde studie betreft 156 mannen en vrouwen (gemiddeld 48 jaar) met osteoartritis die gedurende 3 maanden dagelijks 100 mg pycnogenol innamen.(59) Suppletie met pycnogenol leidde tot significante daling van de WOMAC (Western Ontario and McMaster Universities) score met 56% tegenover 9,6% in de placebogroep. WOMAC is een gevalideerd meetinstrument bij osteoartritis van heup of knie, dat het ziektebeloop, de invloed van de ziekte op het dagelijkse leven en het effect van behandeling monitort. Pycnogenol zorgde onder meer voor afname van pijn (-55%), stijfheid (-53%) en bewegingsbeperking en toename van mobiliteit, sociale activiteiten en emotioneel welbevinden. Daarnaast nam de pijnvrije loopafstand in de pycnogenolgroep significant toe van 68 naar 198 meter (68 naar 88 meter in de placebogroep) en nam het gebruik van NSAID’s af met 58% (1% in de placebogroep). Oedeem in de voeten, aanwezig bij ruim driekwart van de deelnemers en mede veroorzaakt door gebrek aan lichaamsbeweging, was afgenomen bij 79% van de deelnemers in de pycnogenolgroep, tegenover 1% in de controlegroep. Pycnogenolsuppletie zorgde voor lagere behandelkosten en minder bijwerkingen van medicijngebruik doordat de behoefte aan reguliere medicijnen sterk daalde.(59) Bij osteoartritis remt pycnogenol het ontstekingsproces vermoedelijk door remming van activering van de pro-inflammatoire ‘masterswitch’ NF-kB (nuclear factor kappa B) in immuuncellen.(10) Mede daardoor produceren immuuncellen minder MMP (metalloproteases), enzymen die het kraakbeen afbreken. Tevens verlaagt pycnogenol de activiteit van het enzym COX-2, dat door de productie van prostaglandine E2 bijdraagt aan gewrichtspijn en kraakbeenafbraak.(11) Daarnaast stimuleert pycnogenol de aanmaak van collageen en hyaluronzuur, bestanddelen van kraakbeen en gewrichtssmeer.(104)
Acute gewrichtsontsteking bij jicht (artritis urica) is het gevolg van de neerslag van natriumuraatkristallen in de gewrichten. De natriumuraatkristallen veroorzaken een ontstekingsreactie door verhoging van de expressie van COX-2 (cyclo-oxygenase-2), IL-8 (interleukine-8) en iNOS (inducible nitric oxide synthase) in chondrocyten en COX-2 en IL-8 in synoviale fibroblasten. In een in-vitro studie remde pycnogenol opregulatie van COX-2 en IL-8 in chondrocyten en synoviale fibroblasten en iNOS in chondrocyten (met daling van stikstofoxideproductie).( 61) Ook remde pycnogenol het ontstekingsproces door remming van activering van NF-kB door natriumuraatkristallen in de gewrichtscellen. In een diermodel voor jicht zorgde pycnogenol eveneens voor remming van het ontstekingsproces (afname ontstekingsinfiltraat en expressie COX-2 en iNOS) in synovia en gewrichtskraakbeen.(61) De studieresultaten suggereren dat pycnogenol kan helpen bij jicht.
Italiaanse wetenschappers hebben onderzocht of pycnogenol de lichamelijke conditie bij gezonde volwassenen kan verbeteren, vastgesteld met de APFT (Army Physical Fitness Test).(62) De helft van 147 mannen en vrouwen nam gedurende 8 weken 100 mg pycnogenol per dag in en allen volgden een trainingsprogramma. Na 8 weken presteerde de pycnogenolgroep significant beter dan de controlegroep (11% sneller op een hardloopafstand van circa 3,3 km, 12% meer push-ups en 23% meer sit-ups); tevens was er sprake van sterkere daling van oxidatieve stress door training. In een tweede studie werd gekeken in welke mate semiprofessionele (mannelijke) atleten, die trainden voor een triathlon, profijt hadden van pycnogenolsuppletie (150 mg/dag gedurende 4 weken). Vergeleken met de controlegroep (22 personen) presteerde de pycnogenolgroep (32 personen) na 4 weken trainen significant beter bij het zwemmen, fietsen en hardlopen. De totale tijd van de triathlon was 89 minuten en 44 seconden in de pycnogenolgroep tegenover 96 minuten en 5 seconden in de controlegroep. De pycnogenolgroep was gemiddeld 10,8 minuten sneller geworden, de controlegroep 4,6 minuten. Degenen die pycnogenol hadden gebruikt, hadden beduidend minder last van krampen en pijn tijdens en na het hardlopen. Ook herstelden ze zich beter na de triathlon, waren ze minder moe en was de mate van oxidatieve stress (vrije radicalen in plasma) tijdens en na de triathlon aanmerkelijk lager.(62) De 2 deelstudies suggereren dat pycnogenol (100-150 mg/dag), in combinatie met de juiste voeding en training, de lichamelijke conditie significant verbetert, zowel bij amateurs als bij semiprofessionele atleten.
In een klinische studie is aangetoond dat pycnogenol (200 mg/dag gedurende 4 weken) de kans op spierkramp en spierpijn tijdens rust of inspanning significant verlaagt bij gezonde recreatieve sporters (die vaak last hebben van kramp), proefpersonen met chronische veneuze insufficiëntie (CVI) en atleten die vaak spierkramp hebben door (te) intensieve training.(23,63) Het aantal krampaanvallen daalde bij de eerste groep van 4,8 naar 1,3 per week; bij patiënten met CVI van 6,3 naar 2,6 per week en bij atleten van 8,6 naar 2,4 per week. Bij proefpersonen met diabetische microangiopathie of etalagebenen (claudicatio intermittens) was eveneens sprake van significante afname van kramp en spierpijn door suppletie met pycnogenol (200 mg/dag).(63)
Pycnogenol is geschikt voor de aanvullende behandeling van astma bij volwassenen en kinderen.(1,3,12,13,64) Door remming van het enzym 5-lipoxygenase verlaagt pycnogenol de synthese van leukotriënen, ontstekingsmediatoren die een belangrijke rol spelen in het ziekteproces. Ook gaat pycnogenol dosisafhankelijk degranulatie van mestcellen tegen.(15) Pycnogenol remt zwelling en ontsteking en verlaagt de expressie van pro-inflammatoire mediatoren. Een klinische studie uit 2011 laat zien dat pycnogenolsuppletie allergische astma verlicht en de medicijnbehoefte verlaagt. (64) Ongeveer 40 volwassenen met stabiele astma namen ’s ochtends en ’s avonds 50 mg pycnogenol in gedurende 6 maanden. Bij 55% van hen leidde dit tot significante verbetering van astma (afname gebruik inhalatiecorticosteroïden), vergeleken met 6% in de controlegroep. In de pycnogenolgroep was er niemand bij wie de toestand verslechterde en daardoor meer pufjes nodig had, terwijl dit wel het geval was bij 19% van de controles. Deelnemers in de pycnogenolgroep sliepen beter door, hadden minder dagen met een PEF < 80% (expiratoire piekflow, de maximale volumestroom tijdens een zo krachtig mogelijk uitgevoerde uitademing na een maximale diepe inademing) of een astmascore >1, gebruikten minder medicijnen en bezochten de huisarts en specialist minder frequent. De ernst van astmasymptomen zoals (droge) hoest, piepend ademhalen en kortademigheid nam significant af, terwijl de IgE-titer met 15,2% daalde (deze steeg met 13,4% in de controlegroep). In een andere studie met 60 kinderen (6-18 jaar) met astma leidde pycnogenolsuppletie (2,2 mg/kg/dag) tot significante verbetering van astmaklachten en longfunctie, afname van medicijngebruik en daling van het leukotriënengehalte in urine.(12) In een placebogecontroleerde kruisproef met 22 astmapatiënten (18-50 jaar) had vrijwel iedereen baat bij pycnogenolsuppletie (2 mg/kg/dag tot een maximum van 200 mg/ dag). Het gebruik van pycnogenol leidde tot significante daling van de serumspiegel van leukotriënen vergeleken met placebo.(13)
Pycnogenol kan helpen tegen hooikoorts als al geruime tijd voor blootstelling aan het allergeen wordt gestart met suppletie. In 2008 startten 19 mensen met hooikoorts (berkenpollenallergie) 3 weken voorafgaande aan het pollenseizoen met het innemen van pycnogenol (’s ochtends 50 mg en ‘s avonds 50 mg).(65) Ondanks afname van hooikoortsklachten waren de verbeteringen niet-significant vergeleken met placebo. Het daarop volgende jaar gebruikten 39 proefpersonen opnieuw pycnogenol, maar al vanaf 5-8 weken voorafgaande aan het pollenseizoen. Het resultaat was veel beter, met lagere scores voor oog- (-35%) en neusklachten (-20,5%) vergeleken met placebo. In de pycnogenolgroep steeg tijdens het pollenseizoen de specifieke IgE-spiegel minder sterk dan in de placebogroep (19,4% tegenover 31,9%) en daalde het medicijngebruik. De beste resultaten met pycnogenol werden gezien bij degenen die al 7 tot 8 weken voor het allergieseizoen begonnen met pycnogenolsuppletie.
In een placebogecontroleerde pilotstudie is de werkzaamheid van pycnogenol bij 11 patiënten met de auto-immuunziekte SLE getest.(66) Suppletie met pycnogenol (120 mg/dag gedurende een maand, daarna 60 mg/dag gedurende een maand) leidde tot significante daling van oxidatieve stress, afname van activering en apoptose van Tlymfocyten (kenmerkend voor SLE), daling van erytrocyten bezinkingssnelheid (een niet-specifieke ontstekingsmarker) en de serum anti-dsDNA titer (IgG antistoffen tegen dubbelstrengs DNA, een belangrijke immunologische biomarker voor SLE). Bovendien daalde de ziekteactiviteit significant, gemeten met SLEDAI (Systemic Lupus Erythematosus Disease Activity Index). De resultaten suggereren dat pycnogenol door antioxidatieve, ontstekingsremmende en immunomodulerende effecten kan bijdragen aan de behandeling van SLE.(66)
Pycnogenolsuppletie (60 of 100 mg/dag), eventueel gecombineerd met een laag gedoseerde anticonceptiepil, vermindert significant ernstige menstruatiepijn en lage rugpijn en verlaagt de behoefte aan pijnstillers bij vrouwen met dysmenorroe. (67-69) Dit komt vermoedelijk door verlaging van oxidatieve stress, remming van NF-kB activering en verlaging van pro-inflammatoire prostaglandines (PGE2, PGF2α), die een belangrijke rol spelen bij dysmenorroe. Organische zuren in pycnogenol, zoals ferulazuur en koffiezuur, hebben mogelijk een krampstillende werking.
In een klinische studie is het effect van pycnogenol (60 mg/dag gedurende 48 weken) bij endometriose vergeleken met leuproreline.(70) Uit de significante resultaten (pijnreductie, afname endometriomen, geen negatieve invloed op de oestrogeenspiegel in tegenstelling tot leuproreline) kan worden geconcludeerd dat pycnogenol een geschikt alternatief is voor leuproreline. In een tweede klinische studie is aangetoond dat pycnogenol (100 mg/dag gedurende 3 maanden) vermoedelijk een synergetisch effect heeft tegen endometriose-gerelateerde pijn in combinatie met de anticonceptiepil.(69,71)
In een placebogecontroleerde Taiwanese studie gebruikten 200 perimenopauzale vrouwen (45-55 jaar) pycnogenol (200 mg/dag) als alternatief voor hormonale suppletietherapie.(72) Klachten zoals opvliegers, nachtzweten, gebrek aan libido, menstruatieklachten, concentratieproblemen, slapeloosheid, depressie, angst, stemmingswisselingen en onzekerheid waren na een maand significant afgenomen, vergeleken met placebo. Na 6 maanden waren frequentie en ernst van overgangsklachten zeer sterk gedaald. Daarnaast verbeterden de antioxidantstatus en de LDL/HDL-ratio in het bloed.(72) Twee andere studies lieten ook significante resultaten zien met een lagere dosis pycnogenol (60 of 100 mg/dag gedurende resp. 9 en 8 weken).(73,74) Pycnogenol was daarbij zeer effectief tegen opvliegers, pijnklachten, spijsverterings- en slaapproblemen.
Pycnogenol gaat pijn tegen die is geassocieerd met de zwangerschap. Vrouwen die in het derde trimester van de zwangerschap pijnklachten hadden (lage rugpijn, pijn in heupen, bekkenpijn, pijn door spataderen, kuitkramp) slikten het laatste deel van de zwangerschap dagelijks 30 mg pycnogenol. Dit leidde tot significante afname van pijnklachten vanaf de tweede week van pycnogenolinname, vergeleken met de controlegroep.(75) Het gebruik van pycnogenol had geen ongewenste neveneffecten.
Pycnogenol, in combinatie met arginine (en asparaginezuur), helpt tegen impotentie. Dit blijkt uit placebogecontroleerd onderzoek met Japanse mannen met een milde tot matige erectiestoornis, die gedurende 8 weken een supplement met 60 mg pycnogenol, 690 mg arginine en 552 mg asparaginezuur innamen.(76) Tevens zorgde het supplement voor verlaging van de bloeddruk. In een andere studie was suppletie met arginine (1,7 gram/dag) en pycnogenol (3x40 mg/dag) effectief tegen impotentie bij 92,5% van de proefpersonen. (77) Arginine met pycnogenol in een lagere dosis (2x40 mg/dag) hielp bij 80% van de mannen, terwijl suppletie met alleen arginine (de precursor van stikstofmonoxide) hielp bij 5% van de mannen. Bij mannen met impotentie en subfertiliteit leidde suppletie met arginine (1,7 gram/dag) en pycnogenol (80 mg/dag) gedurende een jaar ook tot significante verbetering van de spermakwaliteit; bij 42% van de paren resulteerde dit in een zwangerschap.(77) Een andere studie laat eveneens zien dat pycnogenol (200 mg/dag) de spermakwaliteit significant verbetert.(78)
Eenenzestig kinderen met ADHD namen gedurende 4 weken pycnogenol in (1 mg/ kg/dag) of placebo.(79) Pycnogenolsuppletie resulteerde in significante afname van hyperactiviteit en verbetering van aandacht, visuele-motorische coördinatie en concentratie. In de placebogroep werden geen verbeteringen waargenomen. In de pycnogenolgroep was de renale uitscheiding van catecholamines (adrenaline, noradrenaline, dopamine) afgenomen, wat suggereert dat pycnogenol de synthese of stofwisseling van catecholamines beïnvloedt. Het vermoeden bestaat dat bij kinderen met ADHD sprake is van overactiviteit van het (nor)adrenerge systeem en dat pycnogenol dit systeem bijstuurt en daarnaast zorgt voor verlaging van oxidatieve stress.(80,81) Ook is het mogelijk dat pycnogenol de doorbloeding van bepaalde hersengebieden verbetert.(82) Al eerder werden positieve resultaten met pycnogenol gezien en een Japanse studie vermeldde een succespercentage van 70% na behandeling van 40 kinderen met ADHD met pycnogenol.(79) Pycnogenol lijkt geen effect te hebben bij volwassenen met ADHD.(1)
Pycnogenol (2x50 mg/dag) zorgt voor afname van verkoudheidsklachten en versnelt het herstel, vooral in combinatie met zink (2x15 mg/dag) en vitamine C (2x100 mg/dag).(83) Vergeleken met de placebogroep namen ernst van de klachten, ziekteduur en verloren werktijd door het gebruik van pycnogenol af, terwijl de kans op verergering en langer aanhouden van de klachten en het gebruik van nietreceptplichtige medicijnen significant afnamen.
Pycnogenol (150 mg/dag vanaf 2 dagen voor de vlucht, gedurende 7 dagen) gaat symptomen van jetlag tegen. In pilotonderzoek was de totaalscore van symptomen (waaronder verandering van het korte termijngeheugen, slechte concentratie, slaapproblemen, hoofdpijn, oedeem en zwelling in de benen, vermoeidheid) in de pycnogenolgroep significant lager dan in de controlegroep. De gemiddelde duur van een jetlag symptoom was ook veel korter (18,2 uur tegenover 39,3 uur). Op basis van een CT-scan van de hersenen, die binnen 28 uur na afloop van de vliegreis werd gemaakt, kon tevens worden geconcludeerd dat pycnogenol significant beschermt tegen (minimaal) hersenoedeem.(84) Mensen met hypertensie scoorden hoger op jetlag symptomen en hersenoedeem en zijn nog meer gebaat bij pycnogenolsuppletie dan degenen met een normale bloeddruk.
Pycnogenol kan de cognitieve functies bij gezonde (jong)volwassenen verbeteren. Dit is de conclusie van een 8 weken durende studie, waarbij 53 studenten (18-27 jaar) pycnogenol innamen.(85) Vergeleken met de controlegroep verbeterden de scores van stemming, het vermogen om lang geconcentreerd te blijven, plannen en organiseren, en geheugen significant. Ook presteerde de pycnogenolgroep significant beter bij een tentamen (gemiddeld hoger cijfer, kleiner percentage dat niet slaagde voor het tentamen). In een tweede studie met een duur van 12 weken slikten 60 proefpersonen (35- 55 jaar) dagelijks 150 mg pycnogenol.(86) Zowel de pycnogenolgroep als de controlegroep onderwierp zich aan een gezondheidsregime (onder meer minimaal 8 uur slapen per nacht, vroeg naar bed, geregeld eten, minder zout en suiker eten, minimaal 20 minuten lichaamsbeweging per dag) om de cognitieve prestatie te verbeteren en oxidatieve stress te verminderen. Bij alle deelnemers was bij aanvang van de studie sprake van oxidatieve stress (verhoogde plasmaspiegel van vrije radicalen) zonder verdere klachten. De pycnogenolgroep scoorde na 12 weken beter op stemming (angst, tevredenheid) en cognitieve testen (waaronder aandacht, geheugen, plannen en organiseren en mentale prestatie) en presteerde beter op het werk. Tevens daalde oxidatieve stress significant met gemiddeld 30,4%, terwijl deze in de controlegroep gelijk bleef. Bij een groep gezonde ouderen (60-85 jaar) zorgde pycnogenolsuppletie (150 mg/dag gedurende 3 maanden) vergeleken met placebo voor significante verbetering van het werkgeheugen en afname van oxidatieve stress (lipidenperoxidatie).(87) Met het ouder worden zijn met name de hersenen gevoelig voor oxidatieve beschadiging.
In een klinische studie leidde aanvullende behandeling met pycnogenol (150 mg/ dag gedurende 6 maanden) bij 55 mensen met de ziekte van Ménière en verminderde doorbloeding van het slakkenhuis (cochlea), na 6 maanden tot significant meer verbetering dan de standaardbehandeling alleen (52 controles).(88) Bij de ziekte van Ménière is sprake van een niet goed werkend binnenoor met klachten van slechthorendheid, duizeligheid, druk in het oor, tinnitus (oorsuizen) en een onzekere loop. Pycnogenolsuppletie leidde tot significante verbetering van deze klachten; ook was het ziekteverzuim lager dan in de controlegroep. Na 3 maanden was 87,3% van de pycnogenolgroep klachtenvrij, tegenover 34,6% van de controlegroep. De doorbloeding van de cochlea was significant verbeterd door pycnogenolgebruik.
Tabel 1. Aanbevolen dosering pycnogenol per aandoening
Pycnogenol is één van de best onderzochte voedingssupplementen en is uitvoerig toxicologisch getest. Deze testen hebben aangetoond dat pycnogenol volkomen veilig is, zelfs als pycnogenol in hoge doseringen gedurende langere tijd wordt ingenomen. Er zijn geen bijwerkingen bekend uit klinische studies, afgezien van incidentele meldingen van milde bijwerkingen die ook bij het gebruik van een placebo worden gezien zoals duizeligheid, hoofdpijn en misselijkheid. Pycnogenol gaat niet gepaard met een verhoogde bloedingsneiging en heeft geen invloed op de INR (International Normalized Ratio).(95) Er zijn geen contra-indicaties bekend voor pycnogenol. Voorzichtigheidshalve wordt aan vrouwen aangeraden de eerste drie maanden van de zwangerschap geen pycnogenol te gebruiken. Vanwege het ontbreken van veiligheidsgegevens is het ook beter dat kinderen onder 6 jaar geen pycnogenol innemen. Het advies is om pycnogenol bij de maaltijd in te nemen vanwege de iets adstringerende smaak, en de dosis verdeeld over de dag in te nemen. Het beste is pycnogenol niet te laat op de dag in te nemen; sommige mensen kunnen dan moeite hebben met inslapen.